دوباره ژاپن

تحلیل تحولات اخیر در ت خارجی

منتشر شده در رومه شرق هفدهم آذر نود و هشت

قطعا یکی از مهم ترین امور کشور در سال های اخیر و حال حاضر روابط خارجی است. این موضوع برای شرایط ما از سطح کلاسیک خود هم فراتر رفته و اهمیت بیشتری دارد. چرا که تقریبا بخش زیادی از فشاری که شهروندان در طبقات متوسط و ضعیف کشور متحمل می­شوند به نوعی منبعث و منشعب از وضعیتی است که به هر دلیل در ت خارجی کشور رخ داده است. تحریم­های یک جانبه­ای که ترامپ با خروج از برجام بر روابط ایران با دیگر کشورهای جهان تحمیل کرد بر اقتصاد، سلامتی و حوزه­های دیگر تاثیر گذاشته است. نکته نخستی که در این مورد باید توجه کرد این است که در روابط بین­الملل ایجاد یک سازوکار بسیار سخت است اما با باز‌شدن این بحث، بازگشت به آن و استفاده مجدد از سازوکار به وجود آمده به عنوان یک روال در می­آید و گرچه رفع آن مستلزم دیپلماسی فعال است اما محو آن به مثابه یک سنت، حتی در صورت رفع اصل فشارها امری است دراز مدت و بسیار دشوارتر. بنابراین واقعیتی که باید در نظر داشت این است که ترامپ در جاده­ای وارد شد که از قبل کاملا مهیا بود. بنابراین با یک دید عمل‌گرایانه باید اذعان کرد که با وجود تمام سازوکارهای ظالمانه، شاید به مصلحت و منافع ملی نزدیک‌تر باشد که اساسا از پیش آمدن سازوکارها و روال­های ظالمانه علیه کشور و استثنا‌شدن ایران در جهان جلوگیری کرد. به بیان دیگر بخش مهمی از فشاری که اینک در خرد و کلان کشور تحمل می­شود مربوط به ت­هایی است که در ابتدای شکل‌گیری فشارها – در زمان اوباما - به سادگی می­توانستند جلوی آن را بگیرند.

. 

پس از مسائلی که در نیویورک گذشت، ت‌خارجی سه ماه تقریبا خلوتی را به خود دید. اما اخیرا شاهد تک مضراب­هایی در ت خارجی هستیم که شاید بتوان آنها را در یک راستا قرار داده و به هم متصل کرد. ابتدا اقدام (فعلا نمادین) شش کشور دیگر اروپایی در پیوستن به اینستکس، بعدا سفر یوسف بن علوی به تهران که در چارچوب طرح صلح هرمز ارزیابی می شود و مهم تر از همه مذاکرات معاون وزیر خارجه در چین و به خصوص تسلیم نامه رئیس جمهور به نخست وزیر ژاپن اهم این موارد هستند. البته به علت فقدان اطلاعات در خصوص محتوای این مذاکرات و به خصوص نامه ارسالی نمی­توان تحلیل شفافی از آن داشت اما یکی از موارد معلوم عزیمت زود هنگام دکتر به ژاپن در پاسخ به سفر آبه به تهران و احتمالا با موضوع روابط ایران و امریکاست. ضمن آنکه قاعدتا این نامه می‌بایست حاوی نکته و پیشنهادی تازه برای گشایش این انسداد باشد.

با تاکید بر مواضع رسمی کشور در باب مقاومت و مذاکره، عملا تنش در سطحی که اکنون در جریان است در درازمدت نه قابل ادامه است و نه استمرار آن، در صورتی‌که بتوان با حفظ منافع ملی و استقلال رای کشور حل و فصلش کرد ضرورت دارد. امروز بیشترین انگیزه برای ترامپ متصور است. شکست پرونده­های ت خارجی که او گشوده در کنار فشارهای داخلی ناشی از استیضاح او در مجلس نمایندگان امریکا او را بیش از همیشه در موضع انفعال و نیازمند توفیق در این سطح قرار داده‌است. هر چند ناآرامی­های آبان‌ماه گذشته نیز احتمالاً محاسبات طرف مقابل را دستخوش نوعی تغییر کرده‌ باشد و این احساس را به او منتقل کرده که اکنون می­تواند امتیاز بیشتری از طرف ایرانی درخواست کند. در این زمینه البته مدیریت کارآمد و جامع نگرانه­ی صحنه داخلی و به وجود‌آوردن نوعی تفاهم واقعی بین تمام اطراف غیر متخاصم ضروری به نظر می­رسد.

نکته دیگر آنکه تجربه نشان می دهد عمده توفیقات اخیر کشور ما در مذاکره و پیشبرد آن هنگامی رخ داده که طراحی هرگونه روابط با جامعه جهانی و روندهای مذاکراتی هنگامی به توفیق رسیده که در سطح نهاد مسئول آن یعنی وزارت امور خارجه طراحی شود. هر چند نظامات امنیتی و ی کشور اقتضا می­کند هماهنگی کامل بین نهادهای مسئول وجود داشته باشد اما نوعا امر مذاکره و مکانیسم آن به‌عنوان امر تخصصی می بایست در وزارت خارجه طراحی شود. حال ممکن‌است اجرای آن در حوزه‌های فنی مانند سازمان انرژی اتمی یا سطوح بالاتر ی یعنی ریاست جمهوری انجام شود. اما در هر شکل این موضوع نباید باعث آن شود که ابتکار عمل از دست وزارت خارجه بیرون آمده و به دیگر نهادها واگذار شود.

تمام این ملاحظات را با نگاهی به تبادل زندانیان ایرانی و امریکایی به پایان می­بریم که در میانه­ی روز شنبه ناگهان سرخط اخبار را به خود اختصاص داد؛ موضوعی که میانجی­گری سوییس در پس آن شنیده شد. هرچند پیشنهاد چنین تبادلی را وزیر امور خارجه در سفر خود در نیمه نخست سال جاری به نیویورک مطرح کرد و در ابتدا با پاسخ منفی دولت ایالات متحده مواجه شد اما عملی شدن و به نتیجه رسیدن یک نمونه از موارد آن نشان از این مطلب دارد که دولت ترامپ از جایگاه تحریم، تهدید و درخواست­های حداکثری که مانع هرگونه دیپلماسی هستند به واسطه­های مختلف – چه از سوی ایران، چه مسائل داخلی ایالات متحده ماننده استیضاح و انتخابات و چه در سطح بین­المللی- به سطح معقول­تری تغییر موضع داده و راه را برای مواجهه با ایران نشستن بر موضع برابر یافته است؛ امری که خود می­تواند زمینه ساز تعقلی اولیه پنداشته شود.

تبادل زندانیان عموما می­تواند زمینه ­ساز ابراز عملی اراده ­ی ی برای رفع اصولی موانع گفتگو قلمداد شود. این تبادل را نه باید دست کم گرفت و نه بیش از حد آن را بزرگ کرد. بلکه بر این آغاز می ­بایست در پی ساخت بنایی بود که ضمن حفظ و تامین منافع ملی بیشترین بهره را به نفع کشور از وضعیت ترامپ در بزنگاه کنونی برد. امری که می­ تواند مهم­ترین محور سفر قریب ­الوقوع رئیس جمهور به ژاپن باشد.

 

کشور ,روابط ,خارجه ,ترامپ ,ژاپن ,داده ,ت خارجی ,تبادل زندانیان ,ایالات متحده ,می­تواند زمینه ,وزارت خارجه منبع