تاکتیک مذاکره

چاپ شده در رومه شرق به تاریخ 6 آبان 1398

ت بین ­الملل در معنای تجربی و عام آن در ذات خود هم تکوینی و متحول است و هم مبتنی بر واقعیت و عمل. از تغییرات مهمی که در چهار دهه­ ی پس از انقلاب در نظام بین المللی رخ داده، گذار از نظام دو قطبی به چند قطبی است که به لحاظ نظری به قدر کفایت بسط یافته و توضیح داده شده است. در این زمینه یکی از نقاطی که می­ توان و می ­بایست از این بسط نظری عبور کرد و به عمل رسید همین تن ندادن به مصادیق تلاش یک قطب (مانند امریکا) برای دامن زدن به قدرت خود است. اما روی دیگر سکه ­ی عبور از نظام دو قطبی و قول به نظام چند قطبی، تن ندادن به اتفاق نظر یا تقابل همیشگی با قدرت­ ها به عنوان امری در قالب همان نظام دو قطبی است که به باور عقلا و علم روابط بین ­الملل مدت­ هاست که از دوران آن عبور کرده­ ایم. باید دانست که امروز حتی متحدان نزدیک تجاری و راهبردی کشورها هم محدود بودن به این اتحاد را نه توقع دارند و نه خود رعایت می­کنند. در نتیجه می­ توان گفت رعایت چنین اقتضائاتی که فصل آن گذشته، پرداخت هزینه برای هیچ است. اگر از استثنائاتی همچون دولت امروز ایالات متحده و دولت­های راستگرای دیگر عبور کنیم، برآیند کلی و درازمدت روابط بین­ المللی همچنان بیش از هر زمان به دنبال دیپلماسی چندجانبه، همکاری و تنش­ زدایی­ های مبتنی بر منافع ملی و صلح بین ­المللی است.

با این مقدمه اگر به صحنه روابط امروز ایران و جهان به طور کلی، موضوع برجام به طور جزیی و رابطه ایران و امریکا به طور خردتر بنگریم موارد زیر به نظر می ­رسند:

• در یک سال و نیم گذشته پس از خروج ایالات متحده از برجام، ایران ضمن صبر راهبردی و بعد با اقدامات متقابل بعدی توانست هم فشارهای سخت و سنگین اقتصادی – مالی را تا حد زیادی مدیریت کند و هم هر دو سوی دیپلماسی خود یعنی مشروعیت ­زایی و تثبیت اقتدارش را پیش بَرَد. تا جایی که ابتدا در بیاریتز فرانسه و سپس در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل ­متحد در نیویورک تا حد ممکن طرف مقابل را به انعطاف و دیگران را به تلاش واداشت. نخستین دستاورد این دیپلماسی که در اصل با سفرهای متعدد وزیر خارجه و یارگیری­ های مستمر او در فضای بین­ المللی ساخته شده، القای این موضع بود که ایران به هیچ روی بر اساس تاثیر فشار حداکثری تغییر موضع نمی ­دهد.
• در عین حال باید موکداً یادآوری کرد که همان طور که «مذاکره برای مذاکره» بی­ معناست، «مذاکره نکردن برای مذاکره نکردن» هم از نظر ی فاقد محتواست. هر دو این حربه­ ها، ابزارهایی هستند صرفاً در جهت پیشبرد موضع کشور و دامن زدن منافع ملی؛ بدون قطب ­نمای منافع ملی هر دو به تلاش ­ها و اصرارهای بی وجهی تبدیل می­ شوند. همچنین همان طور که مذاکره به مثابه یک تاکتیک از نقطه ­ی ضعف می­­ تواند غیر عقلایی تصور شود همین تاکتیک پس از ساختن اهرم­ ها و امتیازهای کافی و از موضع قدرت می­ تواند به انتخابی کاملاً عقلانی تبدیل شود. منافع ملی هیچ کشوری از استمرار وضعیت تقابل و جنگ تامین نشده است؛ به تعبیر دیگر باید دانست که مذاکره نکردن هرگز نباید و نمی­ تواند یک راهبرد در ت خارجی باشد بلکه بنابر تعریف، تاکتیکی برای امتیازسازی، تثبیت موضع و وارد شدن به مذاکره از موضعی بهتر است، هرچند همگان متفقند که این موضوع به عنوان «تاکتیک ضروری» هم امری کم هزینه نیست.
• امروز هم ما از جهات مختلف (اقتصادی، راهبردی، ی، هسته ­ای و غیره) نسبت به اردیبهشت سال گذشته در موقعیت بهتری هستیم و هم طرف ­های مقابل بنابر دلائل گوناگون در موضع ضعیف­ تری قرار دارند: در ایالات متحده بولتون از کابینه اخراج شده است. ترامپ هم در ت داخلی امریکا تحت فشاری جدی قرار دارد و در آستانه انتخابات سال آینده خود را با تهدید استیضاح مواجه می­ بیند. در منطقه نیز توفّق راهبردی نظامی جبهه نزدیک به ایران نسبت به محور عربستان-امارات و اختلاف داخلی این دو از یک سو و خروج -ولو موقتی- نتانیاهو از صحنه ت از سوی دیگر ما را نسبت به سال گذشته در موضع بهتری قرار داده است.
• موارد فوق موضوعاتی هستند که با توجه به همراهی فضای بین­ المللی (به خصوص اروپا، ترکیه، چین، هند و حتی روسیه) این نکته را به ذهن متبادر می­کنند که شاید وقت آن فرا رسیده باشد که یک بار دیگر به موضوع بیاندیشیم و با حفظ راهبرد، تاکتیک خود را به روز نماییم و پیش از انتخابات امریکا خود را در موقعیت گشایش امور قرار داده و منافع را با روش­ های علمی و بهره بردن از توان کارشناسی موجود در وزارت امور خارجه بسط دهیم؛ چرا که بهره بردن ناقص از توان کارشناسی در ت خارجی بیش از رها کردن هر بدنه ­ی کارشناسی دیگری در حوزه ­های تخصصی خسارت بار است. واجب است که ماهرانه از استفاده تبلیغاتی ترامپ از این موضوع تا حد ممکن جلوگیری کرده و یا آن را به بالاترین قیمت به او بیم. قطعاً در صورت اراده­ ی ی به هرگونه کار دیپلماسی برای گشودن این گره، بدنه­ ی کارشناسی کشور در حوزه ت خارجی قادر خواهد بود زمین بازی را طوری طراحی کند که به جای فرصت تام و تمام برای طرف مقابل و اهدافش، بالقوه خطیر باشد. ضمن اینکه توافقی که با راست­ گرایان انجام شود، نوعاً پایداری بیشتری خواهد داشت، چرا که رییس جمهور دوره­ ی بعدی در امریکا، اگر ترامپ باشد مدافع توافق خود خواهد بود و اگر دموکرات باشد دارای تهوری چنان نخواهد بود که بخواهد با توافقات، چنان کند که رئیس جمهور فعلی کرد.
• اگر ایالات متحده به تحریم کردن اعتیاد پیدا کرده، احتمالاً ایران نیز به مدیریت تحریم عادت کرده و هر روز تاثیر آن را کاهش می ­دهد: گرچه توسعه کشور در شرایط محدودیت تا حد زیادی ممکن نیست ولی تحریم دیگر برای ایران «فلج کننده» نخواهد بود. اما ضمن حفظ این موضع باید توضیح داد که در ت امروز جهان، استفاده از تاکتیک مذاکره به معنای تمام کردن یک مرحله و ورود به مرحله ­ای جدید، گذاشتن یک ابزار و برداشتن دیگری است و این نه تنها نشانه­ی شکست نیست، بلکه بیش از همه نشانه ­ی پُر بودن دست ایران از گزینه ­ها و ابزارهای مختلف برای صحنه­ های متنوع است و به بیان دیگر حکایت از جامعیت ت خارجی داشته و مایه ­ی سربلندی است چرا که استفاده از این ابزار در بزنگاه کنونی نه از سر ضعف ناشی از فشار حداکثری و نه ناشی از فلج شدن در اثر تحریم ­ها، بلکه از سر مناسب دیدن صحنه برای خود است.

مخلص کلام: به هر حال صحنه ­ی ت بین­ المللی صحنه­ ی دلخواه نیست اما واقعی است. از این رو شاید بتوان گفت لحظه کنونی، با توجه به کنار رفتن بولتون و نتانیاهو، ضعف موضع­ عربستان، تحت فشار بودن ترامپ و همراهی باقی کشورها، بزنگاه مناسبی برای به دست گیری ابتکار عمل و تحمیل حداکثر خواسته ­های ممکن از جانب ما باشد؛ موسمی که ممکن است چندان هم دیرپا نباشد. بهترین مقدمه شاید، تنش­زدایی فعال در رابطه با عربستان سعودی و همراه کردن آن با جبهه ­ی معتقد به همکاری بین­ المللی در فقره­ ی مساله­ ی ایران باشد. ما برای رسیدن به این نقطه­ ی راهبردی و ورود به مساله از موضع قدرت، هزینه­ های زیادی پرداخته­ ایم و حالا وقت استفاده از امتیازات و ابزارهای ساخته شده است؛ چه بهتر که این به کارگیری تاکتیک مناسب در زمان مقتضی، از موضع قدرت باشد.

 

موضع ,ت ,تاکتیک ,مذاکره ,المللی ,منافع ,بین­ المللی ,ت خارجی ,ایالات متحده ,بهره بردن ,تاکتیک مذاکره منبع